
Lina Bo Bardi (1914-1992) é unha das arquitectas máis importantes da arquitectura brasileira do século XX. A breve serie de obras que realizou no Brasil convertérona nun referente internacional moi respectado e de actualidade, debido á súa procura dunha arquitectura humana e popular. Lina Bo Bardi cría nunha arquitectura pensada para a xente, aberta a outros saberes e ecoloxías, distanciada das ideas de progreso e lucro do capitalismo promovido por occidente.
Estudou arquitectura na Escola de Arquitectura da Universidade de Roma, onde se titulou cun proxecto final de carreira de Maternidade para nais solteiras. Militante do Partido Comunista, despois de que a súa oficina fose bombardeada e decepcionada polo xiro político que seguiu á Italia de posguerra, viaxou a Brasil en 1946 co seu marido, o xornalista e coleccionista de arte Pietro Maria Bardi. Instaláronse definitivamente en São Paulo e ela nacionalizouse brasileira en 1951, viaxando, de tanto en tanto, a Europa, especialmente no período da ditadura militar en Brasil.
En 1950 creou a revista Hábitat e, en 1951 deseñou a súa propia residencia, a famosa Casa de Vidro no barrio de Morumbi en Sao Paulo, considerada unha das obras paradigmáticas do racionalismo artístico en Brasil.
En 1957 comezou a construción do MASP (Museo de Arte de São Paulo). A planta do MASP levántase a 8 metros de altura do chan e está suspendida por enormes bloques vermellos, formando un espazo de encontro, de praza de convivencia. O edificio, sobrio, sen adornos e con salas amplas e cheas de luz natural baseábase no que ela chamaba arquitectura pobre, divorciada da pretenciosidade a miúdo asociada coa alta cultura.


A súa obra máis coñecida é o Centro Cultural SESC no barrio popular de Pompéia en São Paulo (1977-1986), emprazado nunha fábrica de bidóns, respectando parte da estrutura. Bo Bardi decidiu conservar a estrutura de formigón e, a partir dela, xerou distintos espazos que hoxe serven como exposicións, bibliotecas, albercas e canchas deportivas, transformando o simbolismo dunha fábrica nunha área de esparexemento e goce, unha obra acorde ao seu concepto de utilizar a arquitectura como un medio eficaz para alcanzar a xustiza social.


Pero se por algo queremos destacar a súa figura en Escola Imaxinada é polo seu compromiso por comprender e poñer en valor a cultura tradicional e popular de Brasil; a cultura afrobrasileira e indíxena, sobre a que se basea para levar a cabo as súas obras, mesturando tradición e modernidade.
Proba deste compromiso foron as diferentes exposicións que organizou con obxectos da cultura popular, que ela tamén coleccionaba. Como exemplo destacamos a exposición "Mil brinquedos para a criança brasileira / Mil xoguetes para a infancia brasileira" (1982), a primeira das tres exposicións adicadas á infancia, que levou a cabo despois dunha extensa investigacion sobre os xoguetes de diversas épocas en diferentes culturas. A exposición trazaba a historia do xoguete e a súa evolución, expoñendo diversas cuestións ao redor do seu papel na formación infantil e as diferenzas culturais e tecnolóxicas. Contaba tamén con actividades de escultura e debuxo que promovían a acción de xogar. A través destas exposicións buscaba dignificar e valorar, non só á infancia, senón á historia e vida do pobo brasileiro. Mais alá da aparente inxenuidade dos xoguetes expostos, abordaba cuestións de enorme calado: traballaba coa historia, o contemporáneo, a identidade e a colectividade.


As outras exposicións dedicadas á infancia foron "Pinocchio: historia dun boneco italiano" (1983), que conmemoraba os 100 anos do libro de Colladi (incidindo tamén no sentido crítico e de denuncia ao sistema da obra orixinal) e "Entreato para crianças" (1985), onde a súa mirada cariñosa vai cara a o mundo dos bichos, potenciando actitudes de respecto e coidado fronte a unha lóxica exclusivamente científica. Na entrada da exposición podíase ler:
“Esta exposición é só un pequeno ruído dunha engrenaxe que inicia un movemento, unha pequena invitación á ciencia e a fantasía. Tamén é unha invitación á terrible lóxica dos nenos, tan próxima ao rigor científico.
Pero esta é outra historia. Importante: os brutos non falan, é dicir, é difícil entendelos. Pero ademais dos animais amigos (as mascotas dos ingleses) hai animais vagabundos visibles ou case invisibles, os animais caseiros, arañas, cascudas, escaravellos, ratos, todos eles participando na casa esperando a bomba pesticida.
Queda claro (ou non claro) que hai (ou pode haber) zonas “grises”, é dicir, intermedias entre o branco e o negro, zonas que permiten a convivencia, o respecto e a atención, que non permiten que as formigas sexan pisadas, as cascudas esmagadas ao azar, os bichos xentís asasinados por un lapote, así como flores esmagadas ou poliñas esfolladas por un interlocutor ou conservador distraído”.
Ademais de animais realizados en todas as formas e materiais posibles, un carrusel e unha balea que se podía atravesar polo seu interior, exhibíronse ilustracións científicas e viveiros transparentes con colonias vivas de cascudas e formigas. Unha abundancia que os nenos gozaron con alegría.

Outras exposicións que traballaban con valores culturais brasileiros e cargadas de crítica foron:
"O belo e o direito ao feio / O belo e o dereito ao feo" (1982), é unha crítica ao desprezo da alta burguesía occidental polas producións populares. Fronte ao deseño occidental industrial ela considera que o belo é o útil, é o valor do colectivo.
"Caipiras, capiaus: pau-a-pique" (1984), sobre a realidade rural brasileira. A idea era presentar, a través de obxectos, música e fotografías da cultura rural, a súa identidade e dignidade.

Bo Bardi dedicouse tamén ao deseño de xoias, mobles e á montaxe de escenografías teatrais. A súa achega á teoría da arquitectura foi clave co texto Contribuição Propedeutica ao ensino dá Teoria dá arquitetura (1957), unha alegación humanista en defensa dunha arquitectura culta e ecolóxica, baseada nos avances técnicos.
Actualmente, todos os documentos de proxectos, fotografías, debuxos, modelos, bosquexos, obxectos, textos e películas de proxectos construídos e non construídos están na súa colección no Instituto Lina Bo e P. M. Bardi, situado na residencia onde a parella viviu durante décadas. Pódese acceder aquí a estes arquivos en liña.
REFERENTES: LINA BO BARDI

Lina Bo Bardi (1914-1992) es una de las arquitectas más importantes de la arquitectura brasileña del siglo XX. La breve serie de obras que realizó en Brasil la han convertido en un referente internacional muy respetado y de actualidad, debido a su búsqueda de una arquitectura humana y popular. Lina Bo Bardi creía en una arquitectura pensada para la gente, abierta a otros saberes y ecologías, distanciada de las ideas de progreso y lucro del capitalismo promovido por occidente.
Estudió arquitectura en la Escuela de Arquitectura de la Universidad de Roma, donde se tituló con un proyecto final de carrera de Maternidad para madres solteras. Militante del Partido Comunista, después de que su oficina fuera bombardeada y decepcionada por el giro político que siguió a la Italia de posguerra, viajó a Brasil en 1946 con su marido, el periodista y coleccionista de arte Pietro Maria Bardi. Allí se instalaron definitivamente en São Paulo y ella se nacionalizó brasileña en 1951, viajando, de tanto en tanto, a Europa, especialmente en el periodo de la dictadura militar en Brasil.
En 1950 creó la revista Hábitat, y en 1951 diseñó su propia residencia, la famosa Casa de vidrio en el barrio de Morumbi en Sao Paulo, considerada una de las obras paradigmáticas del racionalismo artístico en Brasil.
En 1957 comenzó la construcción del MASP (Museo de Arte de São Paulo). La planta del MASP se levanta a 8 metros de altura del suelo y está suspendida por enormes bloques rojos, formando un espacio de encuentro, de plaza de convivencia. El edificio, sobrio, sin adornos y con salas amplias y llenas de luz natural se basaba en lo que ella llamaba arquitectura pobre, divorciada de la pretenciosidad a menudo asociada con alta cultura.


Su obra más conocida es el Centro Cultural SESC en el barrio popular de Pompéia en São Paulo (1977-1986), emplazado en una fábrica de bidones, respetando parte de la estructura. Bo Bardi decidió conservar la estructura de hormigón y, a partir de ella, generó distintos espacios que hoy sirven como exposiciones, bibliotecas, albercas y canchas deportivas, transformando el simbolismo de una fábrica en un área de esparcimiento y disfrute, una obra acorde a su concepto de utilizar la arquitectura como un medio eficaz para alcanzar la justicia social.


Pero si por algo queremos destacar su figura en Escola Imaxinada es por su compromiso por comprender y poner en valor la cultura tradicional y popular de Brasil; la cultura afrobrasileña e indígena, sobre la que se basaba para llevar a cabo sus obras, mezclando tradición y modernidad.
Prueba de este compromiso fueron las diferentes exposiciones que organizó con objetos de la cultura popular, que ella también coleccionaba. Como ejemplo destacamos la exposición "Mil brinquedos para a criança brasileira/ Mil juguetes para la infancia brasileña" (1982), que fue la primera de las tres exposiciones dedicadas a la infancia. Se llevó a cabo después de una extensa investigacion sobre los juguetes de diversas épocas en diferentes culturas. La exposición trazaba la historia del juguete y su evolución, exponiendo diversas cuestiones en torno a su papel en la formación infantil y las diferencias culturales y tecnológicas. Contaba también con actividades de escultura y dibujo que promovían la acción de jugar. A través de estas exposiciones buscaba dignificar y valorar, no solo la infancia, sino la historia y vida del pueblo brasileño. Mas allá de la aparente ingenuidad de los juguetes expuestos, abordaba cuestiones de enorme calado: trabajaba con la historia, lo contemporáneo, la identidad y la colectividad.


Las otras exposiciones dedicadas a la infancia fueron Pinocchio: historia de un muñeco italiano (1983), que conmemoraba los 100 años del libro de Colladi (incidiendo también en el sentido crítico y de denuncia al sistema de la obra original) y Entreato para crianças (1985), donde la mirada cariñosa de Lina se dirige hacia el mundo de los bichos, potenciando actitudes de respeto y cuidado frente a una lógica exclusivamente científica. En la entrada de la exposición se podía leer:
“Esta exposición es solo un pequeño ruido de un engranaje que inicia un movimiento, una pequeña invitación a la ciencia y la fantasía. También es una invitación a la terrible lógica de los niños, tan cercana al rigor científico.
Pero esta es otra historia. Importante: los brutos no hablan, es decir, es difícil entenderlos. Pero además de los animales amigos (las mascotas de los ingleses) hay animales vagabundos visibles o casi invisibles, los animales caseros, arañas, cucarachas, escarabajos, ratones, todos ellos participando en la casa esperando la bomba pesticida.
Queda claro (o no claro) que hay (o puede haber) zonas “grises”, es decir, intermedias entre el blanco y el negro, zonas que permiten la convivencia, el respeto y la atención, que no permiten que las hormigas sean pisoteadas, las cucarachas aplastadas al azar, los bichos gentiles asesinados por un manotazo, así como flores aplastadas o ramitas deshojadas por un interlocutor o conservador distraído”.
Además de animales realizados en todas las formas y materiales posibles, un tiovivo y una ballena que se podía atravesar por su interior, se exhibieron ilustraciones científicas y viveros transparentes con colonias vivas de cucarachas y hormigas. Una abundancia que los niños disfrutaron con alegría.

Otras exposiciones que trabajaban con valores culturales brasileños y cargadas de crítica fueron:
"O belo e o direito ao feio / Lo bello y el derecho a lo feo" (1982), es una crítica al despreció de la alta burguesía occidental por las producciones populares. Frente al diseño occidental industrial ella considera que lo bello es lo útil, es el valor del colectivo.
"Caipiras, capiaus: pau-a-pique" (1984), sobre la realidad rural brasileña. La idea era presentar, a través de objetos, música o fotografías de la cultura rural, su identidad y dignidad.

Bo Bardi se dedicó también al diseño de muebles, joyas y al montaje de escenografías teatrales. Su aportación a la teoría de la arquitectura fue clave con el texto Contribuição Propedeutica ao ensino da Teoria da arquitetura (1957), un alegato humanista en defensa de una arquitectura culta y ecológica, basada en los avances técnicos.
Actualmente, todos los documentos de proyectos, fotografías, dibujos, modelos, bocetos, objetos, textos y películas de proyectos construidos y no construidos están en su colección en el Instituto Lina Bo y P. M. Bardi, ubicado en la residencia donde la pareja vivió durante décadas. Se puede acceder aquí a estos archivos en línea.
Comments