top of page
  • Foto del escritorescola imaxinada

O contrario de imaxinar / Lo contrario de imaginar

Actualizado: 25 sept 2021


Edgar, cóntanos o que imaxina que son as formas debuxadas polos seus compañeiros

A imaxinación podemos definila como a facultade para visualizar mentalmente imaxes, ideas ou pensamentos de algo que non está presente nese momento.


A sociedade individualista na que vivimos fíxonos crer –do mesmo xeito que ocorre coa creatividade–, que a imaxinación é unha característica propia de determinadas persoas, un don ou un talento especial. Con todo, a imaxinación é unha capacidade presente en todas as persoas e debe practicarse e exercitarse: a imaxinar apréndese. Tal como sinala Marina Garcés, «é curioso que unha actividade tan poderosa da nosa mente fose tan menosprezada na nosa cultura. Ou quizá o foi precisamente por isto. Pola súa capacidade de xerar vínculos e relacións de forma libre».


No sistema educativo, coa palabra imaxinación ocorre exactamente o mesmo que coa palabra creatividade; todo o mundo a nomea, todo o mundo a cita, pero moi pouca xente a leva á práctica e, finalmente, queda nun eslogan baleiro. Un exemplo evidente é a metodoloxía de fichas e libros de texto, tan estendida no sistema educativo, que anula a capacidade de imaxinar, tal como vimos.


Pero máis que sentírmonos cuestionados, ou culpables, debemos reflexionar e analizar por que ocorre isto, por que nos custa tanto levar a cabo propostas que en verdade desenvolvan a imaxinación. A resposta non é sinxela; existen numerosas causas (as presións do currículo, da avaliación, do centro, das familias...), con todo, agora imos centrarnos naqueles factores que teñen que ver connosco e que normalmente nos pasan desapercibidos.


Para facer este tipo de reflexións sempre tentamos pensar os conceptos desde os seus opostos porque é unha forma de entender a súa complexidade e como nos afectan; amosan as nosas resistencias. Pensemos entón por un momento... que é o contrario de imaxinar?


Hai pouco lemos unha definición que nos pareceu moi esclarecedora porque coincide con moitas das nosas experiencias como docentes. Enúnciaa Marina Garcés a partir do pensamento da filósofa india Gayatri Spivak: o contrario a imaxinar é avergoñarse.


É unha sinxela frase que nos confronta coas nosas experiencias. Cando nos avergoñamos, paralizámonos, deixamos de ter voz. Ocultamos os nosos saberes e aprendizaxes para adaptarnos á norma. Observámolo continuamente co noso alumnado en formación que di non saber debuxar e esconde as súas creacións máis persoais fronte aos demais por temor a que non encaixen no modelo aceptado (na nosa cultura occidental é o realismo). Pasa tamén coa infancia; nenos e nenas de idades cada vez máis temperás din non saber debuxar.


Quizais a pregunta máis incómoda que se nos expón entón é: e se nós, como docentes avergoñamos, e se a escola avergoña...?


Desde a experiencia de traballar con persoas adultas, percibimos que a metodoloxía de fichas e demais metodoloxías reprodutivas e pasivas nas que foron educadas son unha maneira de producir sentimentos de vergoña. Ao valorar unicamente as aprendizaxes que se adaptan a un modelo uniforme imposto exclúen as nosas diferencias –a maioría do alumnado que nos chega non valora as súas capacidades para a materia, o que se converte nunha barreira moi difícil de derrubar–. Como nenos e nenas avergoñados que fomos, desposuídos da capacidade de dar voz á nosa imaxinación, repetiremos como docentes ese modelo co noso alumnado se non a exercitamos nós primeiro. Tomar conciencia, por moi doloroso que nos resulte, é unha maneira de interromper este ciclo.


É preciso lembrar que a imaxinación é aquilo que nos permite acoller outros saberes e outras formas de vida sen avergoñalas nin avergoñarse. Nunha escola obsesionada por organizar, clasificar e impoñer un coñecemento unificado desde o adulto –home, heterosexual, branco, occidental, capitalista– a vergoña é unha forma de control que fomenta a pasividade e a disciplina. Pola contra, a imaxinación permite recibir ao outro, ao estraño, poñerse no seu lugar e facelo próximo. Só así poderemos comprendernos a nós mesmos.


 

LO CONTRARIO DE IMAGINAR


La imaginación podemos definirla como la facultad para visualizar mentalmente imágenes, ideas o pensamientos de algo que no está presente en ese momento.


La sociedad individualista en la que vivimos nos ha hecho creer, al igual que ocurre con la creatividad, que la imaginación es una característica propia de determinadas personas, un don o un talento especial. Sin embargo, la imaginación es una capacidad presente en todas las personas y debe practicarse y ejercitarse: a imaginar se aprende. Tal como señala Marina Garcés, «es curioso que una actividad tan poderosa de nuestra mente haya sido tan menospreciada en nuestra cultura. O quizá lo ha sido precisamente por esto. Por su capacidad de generar vínculos y relaciones de forma libre».


En el sistema educativo, con la palabra imaginación ocurre exactamente lo mismo que con la palabra creatividad; todo el mundo la nombra, todo el mundo la cita, pero muy poca gente la lleva a la práctica y, finalmente, se queda en un eslogan vacío. Un ejemplo evidente es la metodología de fichas y libros de texto, tan extendida en el sistema educativo, que anula la capacidad de imaginar, tal como vimos.


Pero más que sentirnos cuestionados, o culpables, debemos reflexionar y analizar por qué ocurre esto, por qué nos cuesta tanto llevar a cabo propuestas que en verdad desarrollen la imaginación. La respuesta no es sencilla; existen numerosas causas (las presiones del currículum, de la evaluación, del centro, de las familias...), sin embargo, ahora vamos a centrarnos en aquellos factores que tienen que ver con nosotros mismos y que normalmente nos pasan desapercibidos.


Para hacer este tipo de reflexiones siempre intentamos pensar los conceptos desde sus opuestos, porque es una forma de entender su complejidad y cómo nos afectan; muestran nuestras resistencias. Pensemos entonces por un momento... ¿qué es lo contrario de imaginar?


Hace poco leímos una definición que nos pareció muy esclarecedora porque coincide con muchas de nuestras vivencias como docentes. La enuncia Marina Garcés a partir del pensamiento de la filósofa india Gayatri Spivak: lo contrario a imaginar es avergonzar(se).


Es una sencilla frase que nos confronta con nuestras experiencias. Cuando nos avergonzamos, nos paralizamos, dejamos de tener voz. Ocultamos nuestros saberes y aprendizajes para adaptarnos a la norma. Lo observamos continuamente con nuestro alumnado en formación que dice no saber dibujar y esconde sus creaciones más personales ante los demás por temor a que no encajen en el modelo aceptado (en nuestra cultura occidental es el realismo). Pasa también con la infancia; niños y niñas de edades cada vez más tempranas dicen no saber dibujar y dejan de hacerlo por temor a exponer sus trabajos.


Quizás la pregunta más incómoda que se nos plantea entonces es: ¿y si nosotros como docentes avergonzamos, y si la escuela avergüenza...?


Desde la experiencia de trabajar con personas adultas, percibimos que la metodología de fichas y demás metodologías reproductivas y pasivas presentes en la escuela producen sentimientos de vergüenza. Al valorar únicamente los aprendizajes que se adaptan a un modelo uniforme impuesto excluyen nuestras diferencias –la mayoría del alumnado que llega a nuestra aula no valora sus capacidades para la materia, lo que se convierte en una barrera muy difícil de derribar–. Como niñas y niños avergonzados que fuimos, desposeídos de la capacidad de dar voz a nuestra imaginación, repetiremos ese modelo con nuestro alumnado si no la ejercitamos nosotros primero. Tomar conciencia, por muy doloroso que nos resulte, es una manera de interrumpir este ciclo.


Es preciso recordar que la imaginación nos permite acoger otros saberes y otras formas de vida sin avergonzarlas ni avergonzarse. En una escuela obsesionada por organizar, clasificar e imponer un conocimiento unificado desde el adulto –hombre, heterosexual, blanco, occidental, capitalista– la vergüenza es una forma de control que fomenta la pasividad y la disciplina. Por el contrario, la imaginación permite recibir al otro, al extraño, ponerse en su lugar y hacerlo próximo. Solo así podremos comprendernos a nosotros mismos.






651 visualizaciones1 comentario
bottom of page