top of page
  • Foto del escritorescola imaxinada

A árbore do outono/ El árbol del otoño

Actualizado: 5 sept 2022

Chega o outono, e con el, numerosas actividades relacionadas con esta estación que son, moitas veces, manualidades estereotipadas cunha mera finalidade decorativa nas que a infancia non crea nada por si mesma.


Podemos atopar numerosos exemplos, como as fichas coas siluetas de follas de árbores para que a infancia "decore" e recorte. Tamén as omnipresentes árbores realizadas polo profesorado que "decoran" as aulas, sen que a infancia intervira no deseño ou realización da mesma porque reproducen unha fórmula sacada da internet etc.


Como xa sinalamos, o concepto de decorar é un concepto do mundo adulto que implica permanencia porque se centra no resultado. Pola contra, a aula debe ser vista como un campo de acción, un espazo de cambio continuo onde os elementos que se expoñen deben servir para xerar procesos que axuden á infancia a explorar e entender o mundo. Ademais, este tipo de actividades predeseñadas presenta numerosos problemas: anula a creatividade, impide incorporar a experiencia persoal das crianzas, anula o seu imaxinario persoal, frustra os seus procesos persoais e fainos dependentes deses modelos adultos.


O outono convértese na escusa para facer manualidades irreflexivas. Como curiosidade sinalar que a maioría de persoas adultas, a pesar de realizar esas actividades sobre o outono durante todo o período escolar, non sabemos responder a unha sinxela pregunta: por que caen as follas das árbores durante esa estación?


A resposta científica tela aquí, tamén en numerosos libros que podemos levar á aula para que as crianzas investiguen. Unha explicación sinxela que se pode trasladar a nenos e nenas máis pequenos podería ser a seguinte: as árbores necesitan a enerxía do sol para vivir. Grazas ao sol fan a fotosíntesis e as follas acumulan nutrientes nas súas follas. Cando chega o outono e hai menos horas de sol, as follas fanlle un "agasallo" a súa árbore devolvéndolle os nutrientes para que ésta os recicle e poida empregar outra vez cando chegue unha nova estación con máis horas de sol. Ademais, cando finalmente as follas caen, fanlle outro agasallo á natureza, axudando a enriquecer o chan, a reter a auga da choiva, converténdose en alimento e refuxio para outros seres vivos.


Para esta proposta, realizada nunha aula de infantil de 3 anos, partimos dun álbum ilustrado sobre unha árbore á que lle caen as follas no outono e, posteriormente, levamos a cabo unha acción performativa onde todos nos convertemos en árbores, movéndonos e deixando caer as follas.


A continuación, usando un obxecto moi simple, un papel branco, os nenos e nenas comezaron a construír árbores cun tronco central e as súas ramificacións. Para a súa construción o papel non se corta senón que se racha, polo que exemplificamos primeiro a acción de rachado. Os pedazos resultantes péganse con cinta de pintor. Aos nenos e nenas facilitáronselles pequenos anacos de cinta, o que provocou unha acción gratificante e espontánea ao ver crecer con facilidade a súa árbore.




Preguntamos que cousas ou seres podiamos atopar nas árbores. Xurdiron palabras como paxaros, vermes, un esquío, froitos secos, auga... Ofrecémoslles carboncillo e os nenos e nenas sorprendéronse pola inmediatez da mancha e empezaron a explorar co material. Algúns difuminaron coas súas mans, outros incidían na carga da mancha negra etc., dando como resultado un mural colaborativo. É importante que o mural permaneza na aula durante un tempo para volver a el e que eses procesos e accións que se iniciaron, poidan ir mutando e desenvolvéndose para xerar unha linguaxe persoal.




O ciclo das follas é un exemplo perfecto para evidenciar un dos principios que rexe a natureza: a economía e aproveitamento de recursos. A natureza debería ser un espello ao que mirarnos para cuestionar os nosos modelos de vida. Ensínanos, ademais, unha lección sobre a humildade. Unha humildade que, ás veces, todos necesitamos.


 

El árbol del otoño


Llega el otoño, y con él, numerosas actividades relacionadas con esta estación que son, muchas veces, manualidades estereotipadas con una mera finalidad decorativa en las que la infancia no crea nada por sí misma.


Podemos encontrar numerosos ejemplos, como las fichas con la silueta de una hoja de árbol para que la infancia "decore" y recorte. También los omnipresentes árboles realizados por el profesorado que "decoran" las aulas, sin que la infancia haya intervenido en el diseño o realización del mismo porque reproducen una fórmula sacada de internet, etc.


Como ya hemos señalado, el concepto de decorar es un concepto del mundo adulto que implica permanencia y se centra en el resultado. Por el contrario, el aula debe ser vista como un campo de acción, un espacio de cambio continuo donde los elementos que se exponen deben servir para generar procesos que ayuden a la infancia a explorar y entender el mundo. Además, este tipo de actividades prediseñadas plantea numerosos problemas: anula la creatividad, impide incorporar la experiencia personal de los niños y niñas, anula su imaginario personal, frustra sus procesos personales y los hace dependientes de estos modelos adultos.


El otoño se convierte en una excusa para hacer manualidades irreflexivas. Como curiosidad, señalar que la mayoría de personas adultas, a pesar de haber realizado actividades sobre el otoño durante todo el período escolar, no sabemos responder a una sencilla pregunta: ¿por qué caen las hojas de los árboles durante esa estación?


La respuesta científica la tienes aquí, también en numerosos libros que podemos llevar al aula para investigar. Una explicación sencilla que se puede trasladar a niños y niñas más pequeños podría ser la siguiente: los árboles necesitan la energía del sol para vivir. Gracias al sol hacen la fotosíntesis y las hojas acumulan nutrientes. Cuando llega el otoño y hay menos horas de sol, las hojas le hacen un "regalo" a su progenitor, devolviéndole los nutrientes para que éste los recicle y pueda utilizar otra vez cuando llegue una nueva estación con más horas de sol. Además, cuando finalmente las hojas caen, le hacen otro regalo a la naturaleza, ayudando a enriquecer el suelo, a retener el agua de la lluvia, convirtiéndose en alimento y refugio para otros seres vivos.



Para esta propuesta, realizada en un aula de infantil de 3 años, partimos de un álbum ilustrado sobre un árbol al que se le caen las hojas en otoño y, posteriormente, llevamos a cabo una acción performativa donde todos nos convertíamos en árboles moviéndonos y dejando caer las hojas.


A continuación, usando un objeto muy simple, un papel blanco, los niños y niñas comenzaron a construir árboles con un tronco central y sus ramificaciones. Para su construcción, el papel no se corta sino que se rasga, por lo que ejemplificamos primero la acción de rasgado. Los pedazos resultantes se pegan con cinta de pintor. A los niños y niñas se les facilitaron pequeños trozos de cinta, lo que provocó una acción gratificante y espontánea al ver crecer con facilidad su árbol.


Preguntamos qué cosas o seres podíamos encontrar en los árboles. Surgieron palabras como pájaros, gusanos, una ardilla, frutos secos, agua... Les ofrecimos carboncillo y los niños y niñas se sorprendieron por la inmediatez de la mancha y empezaron a explorar con el material. Algunos difuminaron con sus manos, otros incidían en la carga de la mancha negra, etc., dando como resultado un mural colaborativo. Es importante que el mural permanezca en el aula durante un tiempo para volver a él y que esos procesos y acciones que se iniciaron, puedan ir mutando y desarrollándose, generando un lenguaje personal.



El ciclo de las hojas es un ejemplo perfecto para evidenciar uno de los principios que rige la naturaleza: la economía y aprovechamiento de recursos. Un espejo al que deberíamos mirarnos para cuestionar nuestros modelos de vida. Además, nos enseña una lección sobre la humildad. Una humildad que, a veces, todos necesitamos.





915 visualizaciones0 comentarios
bottom of page