top of page
  • Foto del escritorescola imaxinada

A cadea trófica / La cadena trófica

Actualizado: 5 dic 2021

En Escola Imaxinada incidimos nunha visión da educación artística transversal que abrangue todas as áreas de coñecemento. A escola tende a compartimentar o coñecemento en áreas estancas nas que apenas hai interrelación. Por iso, un dos nosos obxectivos é o deseño e posta en práctica de talleres coa infancia a partir de coñecementos que adoitan estar reservados para outras materias, pero que poden ser abordados de xeito transversal utilizando múltiples linguaxes, materiais e técnicas expresivas.


En primaria, un dos contidos de ciencias da natureza é o concepto de "cadea trófica". A cadea trófica, tamén denominada alimenticia, refírese á interrelación que establecen os seres vivos que se alimentan os uns dos outros nunha certa orde. A idea de cadea alude a que un organismo come a outro e, á súa vez, é comido por un terceiro.


Analizando como se traballa este concepto na maioría de libros de texto, observamos que se reduce a exercicios de unir con frechas ou numerar e ordenar animais. Moitos deses animais aparecen representados de formas estereotipadas ou son animais alóctonos, alleos ao contexto próximo da infancia. Desta forma, a tarefa do profesorado limítase primeiro a explicar o concepto e, despois, o alumnado cobre as fichas nunha metodoloxía directiva que invisibiliza as experiencias e saberes da infancia.


Deseñamos un taller para traballar este concepto de forma interdisciplinar, con linguaxes e procesos creativos que parten da aprendizaxe a través do facer e a experiencia, e levámolo a cabo cun grupo de nenos e nenas de primaria. Estes talleres non se presentan de forma ríxida, senón que son flexibles e poden variar en función do que ocorre en cada momento.


A partir da pregunta, quen come que? realizamos unha proposta de debuxo, onde individualmente ou en grupo debuxan unha cadea trófica a partir de diferentes ecosistemas, mariños ou terrestres. Aproveitamos para incluír o concepto de "animal autóctono" e contextualizar o debuxo incluíndo cuestións desde a experiencia, a observación atenta e os coidados da contorna próxima.



A continuación, por grupos, decidimos gravar unha escena dun documental onde se recollese unha cadea alimenticia. Podemos realizala con diferentes técnicas narrativas: teatro de sombras, caixa conto, diorama... Pero para esta ocasión pensamos nunha acción máis performativa a través do disfrace ou a máscara, de tal forma que os nenos e nenas se puidesen transformar nese animal ou elemento e simular a acción e o movemento co seu propio corpo. Para levala a cabo presentamos unha técnica moi sinxela de creación de volumes con papel e grampas, que consiste en ir grampando un papel ata darlle forma. Exemplifícase cunha pequena acción de grampado, e enseguida os nenos e nenas aprópianse da técnica e fana súa.


Seguidamente, caracterizados, representan unha pequena obra de teatro a modo de documental, desenvolvendo outros aspectos importantes como a expresión oral e corporal.

Esta proposta poderíase continuar investigando sobre cada un dos elementos da cadea. Por exemplo, se os animais que a compoñen son vertebrados ou invertebrados; mamíferos, ovíparos, anfibios... ou tamén explorar os ecosistemas nos que esa cadea trófica ten lugar. Sería un exercicio moi interesante de creatividade facer esa investigación empregando técnicas e linguaxes que non se corresponden coas tradicionalmente asociadas ao pensamento científico: a poesía, a narrativa, a música, a danza, o teatro…


Finalmente, lembrar que a creatividade non é un ámbito exclusivo da educación artística, debe estar presente en todas as áreas de coñecemento. Crear é aprender a pensar por nós mesmos e cos demais. As artes poden achegar á escola linguaxes e metodoloxías que parten dos procesos e das experiencias da infancia. Por iso, non deben limitarse a unha sesión á semana, senón diluírse en todos os recunchos da escola coa esperanza de que poidan trasladarse, tamén, a todos os ámbitos da vida.


 

La cadena trófica


La escuela tiende a compartimentar el conocimiento en áreas estancas en las que apenas hay interrelación. En Escola Imaxinada incidimos en una visión de la educación artística transversal que abarca todas las áreas de conocimiento. Por eso, uno de nuestros objetivos es el diseño y puesta en práctica de talleres con la infancia a partir de conocimientos que suelen estar reservados para otras materias, pero que pueden ser abordados de manera transversal utilizando múltiples lenguajes, materiales y técnicas expresivas.


En primaria, uno de los contenidos de ciencias de la naturaleza es el concepto de "cadena trófica". La cadena trófica, también denominada alimenticia, se refiere a la interrelación que establecen los seres vivos que se alimentan unos de otros en un cierto orden. La idea de cadena alude a que un organismo se come a otro y, a su vez, es comido por un tercero.


Analizando cómo se trabaja este concepto en la mayoría de libros de texto, observamos que se reduce a ejercicios de unir con flechas o numerar y ordenar elementos. Muchos de esos elementos aparecen representados de formas estereotipadas o son animales alóctonos, ajenos al contexto próximo de la infancia. De esta forma, la tarea del profesorado se limita primero a explicar el concepto y después, el alumnado cubre las fichas en una metodología directiva que invisibiliza las experiencias y saberes de la infancia.



Diseñamos un taller para trabajar este concepto de forma interdisciplinar, con lenguajes y procesos creativos que parten del aprendizaje a través del hacer y la experiencia, y lo llevamos a cabo con un grupo de niños y niñas de primaria. Estos talleres no se presentan de forma rígida, sino que son flexibles y pueden variar en función de lo que ocurre en cada momento.


A partir de la pregunta ¿quién come qué? llevamos a cabo una propuesta de dibujo, donde individualmente o en grupo dibujan una cadena trófica; marina o terrestre. Aprovechamos para incluir el concepto de "animal autóctono" y contextualizar el dibujo incluyendo cuestiones desde la experiencia, la observación atenta y los cuidados del entorno próximo.


A continuación, por grupos, decidimos grabar una escena de un documental donde se recogiera una cadena alimenticia. Podemos realizarla con diferentes técnicas narrativas: teatro de sombras, caja cuento, diorama... Pero para esta ocasión pensamos en una acción más performativa a través del disfraz o la máscara, de tal forma que los niños y niñas se pudieran transformar en ese animal o elemento y simular la acción y el movimiento con su propio cuerpo. Para llevarlo a cabo presentamos una técnica muy sencilla de creación de volúmenes con papel y grapas, que consiste en ir grapando un papel hasta darle forma. Se ejemplifica con una pequeña acción de grapado, y enseguida los niños y niñas se apropian de la técnica y la hacen suya.


Seguidamente, caracterizados, representan una pequeña obra de teatro a modo de documental, desarrollando otros aspectos importantes como la expresión oral y corporal.

Esta propuesta se podría continuar investigando sobre cada uno de los elementos de la cadena. Por ejemplo, si los animales que la componen son vertebrados o invertebrados, mamíferos, ovíparos, anfibios... o también explorar los ecosistemas en los que esa cadena trófica tiene lugar. Sería un ejercicio muy interesante de creatividad hacer esa investigación empleando técnicas y lenguajes que no se corresponden con los tradicionalmente asociados al pensamiento científico: poesía, narrativa, música, danza, teatro…


Finalmente, recordar que la creatividad no es un ámbito exclusivo de la educación artística, debe estar presente en todas las áreas de conocimiento. Crear es aprender a pensar por nosotros mismos y con los demás. Las artes pueden aportar a la escuela lenguajes y metodologías que parten de los procesos y de las experiencias de la infancia. Por eso, no deben limitarse a una sesión a la semana, sino diluirse en todos los rincones de la escuela con la esperanza de que puedan trasladarse, también, a todos los ámbitos de la vida.

221 visualizaciones0 comentarios
bottom of page